Somatosensory Intervention Targeting Temporomandibular Disorders and Awake Bruxism Positively Impacts Subjective Tinnitus
Achtergrond
Tinnitus – het horen van geluid zonder een externe bron, vaak omschreven als een piep, suis of brom – is een veelvoorkomend probleem. Ongeveer één op de tien mensen ervaart het regelmatig, en bij een kleiner deel is het zo hinderlijk dat het dagelijks leven er ernstig door wordt beïnvloed. Er bestaan veel behandelingen die gericht zijn op het leren omgaan met tinnitus, zoals geluidstherapie of cognitieve gedragstherapie, maar er is geen behandeling die tinnitus volledig kan genezen.
De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de rol van het somatosensorisch systeem – dat is het netwerk van zenuwen en spieren in het hoofd, de nek en de kaak – bij tinnitus. Sommige mensen merken bijvoorbeeld dat hun tinnitus verandert als ze hun kaak aanspannen of hun nek draaien. Dat wijst erop dat prikkels uit de spieren en gewrichten invloed kunnen hebben op de hersengebieden die betrokken zijn bij het waarnemen van geluid.
Een belangrijk gebied in dit verband is het kaakgewricht (de temporomandibulaire regio). Klachten aan dit gebied worden samengevat als TMD (Temporomandibulaire Dysfunctie). Veel mensen met tinnitus hebben ook pijn of stijfheid in de kaak of nek, of vertonen bruxisme – dat is het (onbewust) klemmen of knarsen van de tanden. Vooral awake bruxisme (tanden of kaken klemmen overdag) lijkt een rol te spelen bij de relatie tussen kaakproblemen en tinnitus.
Eerdere studies hebben laten zien dat behandeling van kaakklachten soms ook een positief effect heeft op tinnitus, maar die onderzoeken vonden meestal plaats in gespecialiseerde ziekenhuizen. De vraag was daarom: kan behandeling van TMD en awake bruxisme in de eerstelijnszorg (bij de orofaciaal fysiotherapeut) ook de tinnitusklachten verminderen?
Doel van het onderzoek
Het doel van deze studie was om te onderzoeken of een somatosensorische interventie – gericht op het behandelen van kaakklachten (TMD) en het verminderen van overdag klemmen (awake bruxisme) – de ernst van tinnitus kan verminderen bij mensen die al langere tijd last hebben van oorsuizen.
Onderzoeksopzet
De studie werd uitgevoerd in een eerstelijnspraktijk voor orofaciale fysiotherapie. In totaal werden 28 deelnemers onderzocht. Zij hadden allemaal:
- subjectieve tinnitus die al minstens drie maanden aanwezig was,
- matige tot ernstige hinder van hun tinnitus,
- én klachten passend bij TMD (zoals pijn, stijfheid of vermoeidheid in de kauwspieren of het kaakgewricht).
Mensen met andere oorzaken van tinnitus, zoals de ziekte van Ménière of een hersenaandoening, werden uitgesloten.
Het onderzoek had een zogenoemd voor-en-na ontwerp: de deelnemers vulden vragenlijsten in vóór en na afloop van de behandeling. Er was geen controlegroep, omdat het om een eerste verkennende studie ging.
De behandeling
De behandeling bestond uit drie onderdelen:
- Uitleg en educatie over tinnitus
Deelnemers kregen uitgebreide informatie over de mogelijke oorzaken en beïnvloedende factoren van tinnitus, zoals stress, spierspanning en negatieve gedachten. Ook werd besproken dat behandeling niet per se de piep hoeft te laten verdwijnen, maar wel kan helpen om er minder last van te hebben. - Training tegen awake bruxisme met behulp van een app
Deelnemers gebruikten een smartphone-app (BruxApp®) die op willekeurige momenten op de dag een geluidssignaal gaf. Bij elk signaal moesten ze aangeven wat hun kaak op dat moment deed: ontspannen, tanden op elkaar, klemmen, of knarsen. Zo leerden ze bewust te worden van hun gewoonte om de kaken te spannen, en kregen ze instructies om de spieren weer te ontspannen. Deze bewustwording is een belangrijk onderdeel van het “afleren” van bruxisme. - Fysiotherapeutische behandeling van de kaak (TMD-therapie)
Eén keer per week kregen de deelnemers een behandeling van 30 minuten. Deze bestond uit manuele therapie van het kaakgewricht, massage van gespannen kauwspieren, rekoefeningen, en ontspanningsadviezen voor kaak en nek. Indien nodig werd, in overleg met de tandarts, ook een opbeetplaat (splint) gebruikt. De behandeling werd beëindigd zodra de klachten stabiel verbeterd waren.
Gemiddeld volgden de deelnemers ongeveer negen behandelsessies.
Metingen
De belangrijkste maat om het effect van de behandeling te meten was de Tinnitus Functional Index (TFI). Deze vragenlijst beoordeelt hoe ernstig iemand last heeft van tinnitus op een schaal van 0 tot 100. Een daling van 13 punten of meer wordt gezien als een clinisch relevante verbetering.
Daarnaast werd gekeken naar:
- de frequentie van awake bruxisme, via de app,
- en de mate van pijn of stijfheid in het kaakgewricht (TMD pain screener).
Tot slot werd de deelnemers gevraagd hoe zij de behandeling hadden ervaren.
Resultaten
Van de 39 aanmeldingen voltooiden 28 deelnemers het volledige traject. Hun gemiddelde leeftijd was 56 jaar, en de gemiddelde duur van tinnitus was 3,5 jaar. Ongeveer 70% had pijn of stijfheid in het kaakgewricht, 90% nekpijn, en 75% klemde overdag regelmatig de kaken.
Belangrijkste bevindingen:
- De gemiddelde TFI-score daalde van 45,8 naar 27,4 punten, een gemiddelde verbetering van 18,4 punten.
→ Dat betekent dat de meeste deelnemers hun tinnitus duidelijk als minder hinderlijk ervoeren.
→ 63% van de deelnemers had een verbetering van minstens 13 punten – dus klinisch relevant. - De frequentie van awake bruxisme daalde gemiddeld met 16,6%.
Dit betekent dat deelnemers na de training veel minder vaak onbewust hun kaken aanspanden. - De pijnscores van het kaakgewricht veranderden nauwelijks, wat suggereert dat de vermindering van tinnitus niet alleen kwam door minder pijn, maar ook door betere spierontspanning en bewustwording.
Verder bleek uit de analyse dat mensen die aan het begin van de behandeling veel overdag klemden of pijn/stijfheid in de kaak hadden, uiteindelijk de grootste verbetering van hun tinnitus meldden.
De meeste deelnemers gaven aan dat ze niet alleen minder last hadden van tinnitus, maar ook beter begrepen waardoor het werd beïnvloed. Ze voelden zich beter in controle en gebruikten de ontspanningsoefeningen actief bij stress of spanning.
Betekenis van de resultaten
Deze studie laat zien dat een relatief eenvoudige behandeling, uitgevoerd door een gespecialiseerde fysiotherapeut in de eerste lijn, tinnitus kan verminderen bij mensen met kaak- en spierspanningsklachten.
Het bijzondere aan dit onderzoek is dat het niet plaatsvond in een ziekenhuis, maar in een gewone fysiotherapiepraktijk. Dat maakt de behandeling toegankelijker en goedkoper.
Het resultaat – een gemiddelde daling van 18 punten op de TFI – is groter dan wat men normaal verwacht als placebo-effect (ongeveer 3 tot 8 punten). Daarom is het aannemelijk dat de verbetering daadwerkelijk te danken is aan de behandeling zelf.
Hoewel er geen controlegroep was, zijn de resultaten veelbelovend en komen ze overeen met andere studies waarin behandeling van TMD en kaakspanning ook een positief effect op tinnitus had.
Mogelijke verklaring
Er zijn verschillende manieren waarop de kaak en tinnitus met elkaar in verband kunnen staan:
- De zenuwbanen van het kaakgewricht en de kauwspieren hebben verbindingen met hersengebieden die ook betrokken zijn bij het verwerken van geluid. Overmatige spanning of pijn in die spieren kan de prikkelverwerking in deze gebieden beïnvloeden, wat tinnitus kan versterken.
- Spanning in de nek- en kaakregio kan leiden tot verhoogde activiteit in het zenuwstelsel, waardoor het brein geluidssignalen sterker ervaart.
- Door ontspanning, bewustwording en betere houding van kaak en nek kan deze overactiviteit verminderen, wat het tinnitusgeluid verzacht.
Het verminderen van awake bruxisme lijkt vooral belangrijk, omdat dit een gedrag is dat vaak samenhangt met stress, concentratie of spanning. Door via een app bewust te leren ontspannen op die momenten, kan de spierspanning dalen en mogelijk ook de tinnitus minder opvallen.
Beperkingen
Er zijn wel enkele kanttekeningen:
- Er was geen controlegroep, dus een placebo-effect kan niet volledig worden uitgesloten.
- Door technische problemen met de app konden niet alle metingen van awake bruxisme worden gebruikt.
- De studie keek alleen naar de kortetermijneffecten; het is nog onbekend hoe blijvend de verbeteringen zijn.
Een vervolgonderzoek met een controlegroep en langere follow-up (zoals een gerandomiseerde klinische trial) is daarom nodig.
Conclusie
De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat:
- Behandeling van kaakklachten (TMD) in combinatie met educatie over tinnitus en het verminderen van awake bruxisme,
- kan leiden tot een duidelijke vermindering van tinnitusklachten bij een groot deel van de patiënten.
Voor mensen met tinnitus die ook last hebben van kaakspanning, klemmen of pijn rond het kaakgewricht, kan het dus zinvol zijn om dit te laten beoordelen door een orofaciaal fysiotherapeut.
Deze studie geeft hoop dat via een lichamelijke en gedragsmatige aanpak, gericht op ontspanning van kaak en spieren, tinnitus beter beheersbaar kan worden – niet door het geluid te laten verdwijnen, maar door de invloed ervan op het dagelijks leven te verminderen.